Apotheken worden steeds meer retailers, maar worstelen met hun rentabiliteit. Het aantal vestigingen daalt slechts langzaam en consolidatie blijft uit: enkele grote ketens trappelen ter plaatse. Is het wachten op nieuwe wetgeving?
Strikte wetgeving
Met 43 apotheken per 100.000 inwoners bezet België de negende plaats in Europa, ver boven het Europees gemiddelde van 31 apotheken per 100.000 inwoners. In september 2020 telde Karolien Sottiaux van geomarketingspecialist Sirius Insight in België 5.044 apotheken, waarvan er ongeveer 4.800 open zijn voor het publiek. Op drie jaar tijd zijn er slechts 69 apotheken verdwenen (-1,3 %). Daarnaast is er wel een grote stijging van het aantal tijdelijk gesloten apotheken: in 2017 waren er 170 apotheken met dit statuut, in 2020 gaat het om 247 apotheken (+45 %).
Dat heeft alles te maken met de strikte wetgeving die geldt rond het openen van een apotheek. “Je kan geen bijkomende apotheek meer openen in België: je moet bestaande RIZIV-apotheeknummers overnemen en ze verhuizen of fuseren. Daarbovenop moet je voldoen aan heel wat criteria,” zegt Karolien Sottiaux. Het zijn geen eenvoudige dossiers: de looptijden kunnen variëren van zes maanden tot zelfs meerdere jaren. “Je moet kunnen aantonen dat zo’n verhuis leidt tot een betere demografische of geografische spreiding, bijvoorbeeld.”
‘Voorlopig gesloten’
Vandaar dat de telling een flink aantal ‘voorlopig gesloten’ apotheken oplevert: “Dat zijn bijvoorbeeld oudere apothekers die met hun activiteit stoppen en hun nummer willen verkopen – iets wat flink wat geld kan opleveren. Anderzijds zie je dat groepen of ketens hun minder rendabele apotheken ‘on hold’ zetten om ze later te herlokaliseren of in een fusie onder te brengen. Als je een fusie doorvoert ben je beschermd gedurende tien jaar: dan kan er geen concurrent zich in je buurt komen vestigen.”
De wetgever wil op termijn het aantal apotheken gevoelig verminderen door fusies aan te moedigen, zodat iedere apotheek een groter deel van de bevolking gaat bedienen. Er is al een tijd sprake van een aanpassing van de oorspronkelijke wet die al dateert uit 1973, maar dat dossier beweegt voorlopig niet. “Het aantal spontane fusies is voorlopig beperkt. We vermoeden dat apothekers en ketens wachten tot die nieuwe wetgeving er is vooraleer dat landschap gaat beginnen veranderen. Je zou dan haast niet meer kunnen verhuizen zonder een fusie te realiseren. Dan is het van moetens.”
Twee groeiers
De grootste apothekersketen in België is Multipharma met 260 vestigingen. Dat aantal daalt licht. Ook bij LloydsPharma (zo’n 100 vestigingen) daalt het aantal apotheken licht. Het Waalse EPC Familia (ook zo’n 100 apotheken), COOP Apotheken (45 in Vlaanderen) en Pharma Santé (42) blijven stabiel. “Wellicht sluiten die ketens apotheken die niet rendabel zijn en gaan ze via fusies op zoek naar meer interessante locaties. We zien een markt op zoek naar een betere rentabiliteit. We zien ook een aantal spelers die de shift maken naar online verkopen. Zowat 24% van de Belgische huishoudens koopt al voorschriftvrije medicatie online. Dus de belangstelling is er.”
De enige echte groeiers in het land zijn Surplus Gezondheid, bekend van het enseigne Goed (meer dan 90 vestigingen) en Medi-Market, de ambitieuze keten die zowel ‘echte’ apotheken opent als parapharmacies – en vaak gecombineerd. “In 2017 hadden ze nog maar vijf apotheken, nu hebben ze 50 parapharmacies en 21 apotheken.”
Niet rendabel
Vooral in de stadscentra kampen apothekers vaak met rentabiliteitsproblemen, door een teveel aan concurrentie. Luik bijvoorbeeld kleurt bloedrood: daar zijn maar weinig apotheken met een goed klantenpotentieel. In Charleroi, Brussel en Hoei is het niet veel beter: daar is bovendien de densiteit systematisch hoger dan 6 apotheken per 10.000 inwoners. 41 % van alle apotheken hebben een klantenpotentieel dat zich onder de 2.100 klanten bevindt, te laag om echt rendabel te zijn. In Wallonië is dat zelfs 52 %.
Het is wel zo dat de mentaliteit in de sector stilaan verandert, weet Sottiaux. Apothekers worden ook meer retailers, met een ruimer assortiment en een echte winkelbeleving. Ze zoeken interessante locaties op, liefst met commerciële activiteit op wandelafstand. Ook een artsenprakrijk in de buurt is positief. “We krijgen ook meer vraag naar begeleiding: wat verkoop ik in m’n apotheek, wat zet ik in de etalage? Door onze bevolkingssegmentatie te koppelen aan klantendata kunnen we de interesse inschatten voor specifieke productcategorieën.”
