Om hun winstgevendheid te behouden, moeten apotheken zich als retailers positioneren. Ketens winnen terrein, e-commerce rukt verder op. Nieuwe vestigingswetgeving wordt een katalysator voor consolidatie.
Tijdelijk gesloten
In september 2021 telde België nog 5.030 apotheken. Daarvan waren er 4.737 open voor het publiek, terwijl 293 apotheken tijdelijk gesloten waren. Dat blijkt uit een analyse van geomarketingspecialist Sirius Insight, die het Belgische apothekenlandschap in kaart brengt. Dat landschap verandert ingrijpend: het belang van online neemt toe, ook de impact van parafarmacieën en ketenapotheken wordt groter. “Zelfstandige apothekers komen verder onder druk te staan. Ze moeten leren zich meer als retailers te positioneren om hun winstgevendheid te vrijwaren,” zegt Karolien Sottiaux.
Jaar na jaar daalt het totale aantal apotheken: sinds 2017 verdwenen er 83 (-1,6 %). Tegelijk is er een opmerkelijke toename van het aantal apotheken die “tijdelijk gesloten” zijn: in 2017 waren dat er 170, terwijl het er in 2021 al 293 waren. Het aantal apotheken dat open is voor het publiek daalde daardoor met 206 of met 4,2% sinds 2017. Toch staat België nog altijd in de Europese top tien met 3,8 apotheken per 10.000 inwoners, terwijl het Europese gemiddelde 3,1 bedraagt.
Verhuizen of fuseren
Bijna 6 % van alle apotheken is nu gesloten voor het publiek – het zijn er 293. In vergelijking met 2017 gaat het om een stijging met wel 75%. Het fenomeen van die tijdelijke sluitingen heeft onder andere te maken met de vestigingswet voor apotheken. Er mogen immers geen apotheken meer bijkomen: je kan wel bestaande RIZIV-apotheeknummers overnemen en ze verhuizen of fuseren. In afwachting van zo’n verhuis of fusie kunnen apotheken tijdelijk sluiten – zelfs voor een periode van tien jaar.
Voornamelijk ketens kopen erkenningsnummers op van verlieslatende of tijdelijk gesloten apotheken. Vaak worden die gebruikt om apotheken te heropenen op interessante locaties of om een fusie te realiseren. Ook een aangekondigde wijziging van de vestigingswet speelt hier mee: apotheken die niet fuseren, zullen in de toekomst nog maar moeilijk kunnen verhuizen. Anderzijds zou het voor apotheken die wél fuseren wat makkelijker worden om te verhuizen naar commercieel interessante locaties. Dat opent opportuniteiten. Ketenapotheken bereiden zich al een tijdje voor op die wijziging.
Ketens slaan hun slag
“Heel wat apotheken kampen met een laag tot zeer laag klantenpotentieel, wat een impact heeft op de winstgevendheid. Het zijn vaak deze apotheken die overgenomen worden. Zeker in regio’s als Luik of Charleroi is de situatie erg moeilijk”, zegt Karolien Sottiaux. 59% van alle tijdelijk gesloten apotheken zijn gevestigd in Wallonië. “Verlieslatende apotheken verkopen liever hun nummer. Enkele ketens hebben daarvan gebruik gemaakt en houden dus nummers achter de hand om op het gepaste moment een fusie te realiseren en te kiezen voor een optimale locatie.”
In september 2021 maakten 1.061 apotheken deel uit van een keten bestaande uit minstens vier apotheken. Dat vertegenwoordigt een nationaal marktaandeel van 21 %. Het marktaandeel van ketenapotheken is het hoogst in Wallonië en Brussel. In 2021 maakt in Wallonië 31% van de apotheken deel uit van een keten. In Brussel gaat het om 23% en in Vlaanderen om 14%. Ze zijn vooral gevestigd in grote en middelgrote steden. Landelijke zones worden voornamelijk bediend door zelfstandige apotheken.
Twee marktleiders online
Niet enkel het landschap, ook het aankoopgedrag van de consument verandert. Uit data van IQVIA blijkt een daling van de verkoop met 2% tijdens de pandemie. Die daling geldt zowel voor producten met als zonder voorschrift. Het segment ‘hoest en verkoudheid’ daalde zelfs met 23%. De verkoop van vitamines daarentegen steeg wel sterk. Categorieën als OTC en parafarmacie zijn voor heel wat apothekers een essentiële aanvulling op de verkoop van medicatie op voorschrift. Maar beide segmenten staan steeds meer onder druk op de klassieke markt, omdat parafarmacieën en online apotheken een grotere keuze bieden tegen lagere prijzen.
Uit de consumentenbevraging van Sirius Insight blijkt dat 25% van de consumenten wel eens online voorschriftvrije medicatie, voedingssupplementen of verzorgingsproducten aankoopt. Die onlinemarkt wordt gedomineerd door slechts twee spelers: Farmaline en NewPharma (dat onderdeel is van Colruyt Group). Zij hebben elk meer dan 1,7 miljoen maandelijkse bezoekers. De kloof is groot met een handvol middelgrote spelers die maandelijks tussen 200.000 en 520.000 bezoekers trekken: PharmaMarket, Medi-Market, Multipharma en Viata. Tientallen andere webshops verdelen de rest van de markt onder elkaar.
