Met Dominique Michel, CEO van Comeos, blikken we terug op een retailjaar van terreur en disruptie. Veiligheid staat nu nog hoger op de agenda, maar vooral heeft de handel nood aan een moderner werkkader: “Als er de komende maanden niets radicaal verandert, dan lopen we tegen de muur!”
Focus op Brussel
Zeggen dat de retailsector in 2016 een turbulent jaar meemaakte, is een gigantisch understatement. RetailDetail vroeg daarom dé stem van de retailsector om terug te blikken op de hoogte- en dieptepunten van het afgelopen jaar, maar ook om vooruit te blikken naar 2017: wat moet er anders en beter? 2016 begon met gemengde gevoelens: de redding van Brantano werd al gauw gevolgd door een nieuwe reeks faillissementen in de handel. Maar hét scharniermoment dat het hele jaar zou overschaduwen, was uiteraard 22 maart.
De aanslagen in Brussel zetten de toon voor de rest van het jaar. Hoe blikken we vanuit de retailsector terug op de gevolgen?
Dominique Michel: “Ik denk dat men de impact van de aanslagen eigenlijk nog onderschat. Het klopt wel dat de lokale shoppers geleidelijk aan zijn teruggekeerd naar onze winkelstraten, maar de grootste impact hebben we gezien bij de buitenlandse bezoekers die nu ons land en onze hoofdstad mijden. Zij hebben hun reservaties geannuleerd en tot op vandaag lijdt onze sector daaronder. Vooral Brussel heeft het zwaar: voor veel van onze ketens is Brussel een zeer belangrijke stad, maar sommigen zagen hun omzet in de hoofdstad dalen met 15 tot 20%. In 2017 moet Brussel dan ook een topprioriteit zijn. Zelf gaan we op 3 januari bij de start van de solden de focus leggen op Brussel. We willen een positief signaal uitzenden.”
Bovenop de aanslagen had Brussel te kampen met mobiliteitsperikelen. De voetgangerszone stond zowat het hele jaar ter discussie.
“Ik ben nochtans te vinden voor een voetgangerszone, maar of ze deze omvang moet hebben? De uitvoering is beneden alle peil. Men heeft het project te overhaast gelanceerd, met voorlopig straatmeubilair. Wij zijn vragende partij om van de voetgangerszone een succes te maken. En het is dringend, want er zijn al heel wat zaken failliet gegaan!”
Antwerpen blijft de favoriete winkelstad van de retailers volgens een enquête van CBRE die in april verscheen.
“Dat verwondert me niet echt. Zowel in Antwerpen als in Gent zie je dat er een goed beleid is, met een positieve boodschap. Die steden evolueren in de goede zin. Brussel verbetert niet. Als ik terugdenk aan de Sunday Shopday, dan was die overal erg succesvol, alleen in Brussel was het pover. Kleine handelaars grepen deze kans niet, ze vochten er zelfs tegen. Conservatisme overheerste.”
Nochtans, ook Gent heeft te maken met mobiliteitsproblemen.
“De impact van het nieuwe verkeersplan zullen we nog moeten afwachten, maar de rest zit wel goed. De stad is volledig vernieuwd. Ik ken ze goed, want ik heb er gestudeerd. Als ik er nu terugkeer, heb ik echt een ‘wow’-gevoel. Dat is niet het geval in Brussel.”
Digitale versnelling
In mei ging Alibaba van start in de Benelux. We zien globalisering alom. Is dat een kans of een bedreiging?
“Ja, Alibaba is ook bij Comeos komen spreken. Dat was een wake-up call voor ons. Iedereen ziet hoe de retailwereld in een digitale versnelling zit en Alibaba is daarvan een illustratie. Dat biedt ook kansen: het opent mogelijkheden voor onze handelaars om naar het buitenland te gaan. Kleine, zelfstandige handelaars hebben het meest te winnen bij e-commerce. De hele wereld ligt voor hen open. Een platform als Alibaba is daarvan het bewijs in het kwadraat.”
Hinkt België nog achterop inzake e-commerce?
“De consument is nu echt wel helemaal mee. De vraag is: zitten onze handelaars mee op de trein? Want die trein stopt niet hé… Drie jaar geleden nog zei een CEO van een groot bedrijf me: ‘Ik geloof niet in online voor mijn sector.’ Welnu, die sector zit vandaag online…”
“We moeten ook naar de overheid kijken. Het kader waarin we werken is niet veranderd in vergelijking met vier jaar geleden. De beperkte loonkostverlaging is zwaar onvoldoende, de kleine stappen op het vlak van flexibiliteit hebben te weinig opgeleverd en inzake nachtwerk zijn we geen millimeter opgeschoten. Een jaar geleden hebben we een cao afgesloten en er is helemaal niets uit de bus gekomen. Loonkosten en flexibiliteit zijn dé uitdagingen voor de handel. We zijn een arbeidsintensieve sector, die bovendien veel laaggeschoolden aan het werk zet.”
“Als er de komende maanden niets radicaal verandert, dan lopen we tegen de muur. We hebben al jobs verloren. Retailers gaan zich gedwongen zien om verder te automatiseren. Kijk maar naar wat er nu aan het gebeuren is bij de banken en de verzekeraars. Ook in de handel kan heel wat dienstverlening die nu nog door mensen gebeurt, geautomatiseerd worden: picking, rekken vullen, noem maar op. Flexibiliteit en modernisering worden dé issues voor 2017.”
Business en soldaten
In juni kwam Comeos in het nieuws als medeondertekenaar van het Convenant gezonde voeding.
“Dat convenant is een zeer belangrijk initiatief, dat we uit eigen beweging hebben opgezet, in samenwerking met de voedingsindustrie. We passen de samenstelling van onze producten aan, we verlagen het gehalte aan suiker in ontbijtgranen bijvoorbeeld. Dat is niet evident, het is erg technisch ook. Maar wel een mooie oefening.”
De brexit kwam als een verrassing. Zullen retailers de impact voelen?
“Tja, niemand weet hoe die brexit precies zal verlopen, zelfs de prime minister weet het nog niet. In elk geval zal de impact minder groot zijn voor de retailsector dan voor de voedingsindustrie bijvoorbeeld, die veel exporteert naar Groot-Brittannië.”
De aanslag in Nice schokte de wereld in juli en heeft gevolgen tot in Antwerpen, waar voortaan de Meir strenger wordt afgesloten.
“Ik vraag me af: waarom was dit een verrassing? Het is niet de eerste keer dat terroristen gebruik maakten van deze techniek. Veiligheid staat sinds dit jaar veel hoger op de agenda, zoveel is duidelijk. We zijn onze maagdelijkheid verloren. Als handelaars zijn we overal aanwezig en ontvangen we vele duizenden mensen in onze winkels, elke dag. Daarom brachten we al in mei 2016 ons witboek veiligheid uit, met concrete voorstellen. Het thema is een blijver. Nu, we zijn geen vragende partij voor meer politie in de winkels. Business en soldaten, dat gaat toch niet goed samen. Maar we willen wel de mogelijkheid hebben om camerabeelden te gebruiken en om bijvoorbeeld systematische toegangscontroles uit te voeren in onze winkelcentra. Waarom mogen wij niet doen wat men bijvoorbeeld in voetbalstadions wel mag doen? De besprekingen hierover slepen maanden aan.”
Internationale concurrentie
In augustus blijkt dat Belgen steeds vaker hun voeding kopen in Frankrijk.
“2016 was op dat vlak een recordjaar, als gevolg van de stijging van de accijnzen op alcohol. We zien een onvoorstelbare toename van de verkoopcijfers in Luxemburg en Frankrijk. Het is de illustratie van een aangekondigde mislukking: we hadden ervoor gewaarschuwd. Een verschil van drie euro per fles, dat is echt veel voor de consument. Eén Belg op twee woont op minder dan 50 km van een landsgrens, en e-commerce is overal. De internationale concurrentie speelt volop. Belgen shopten al langer in het buitenland, maar nu zien we een versnelling. Veel mensen hebben bovendien een bedrijfswagen, wat de verplaatsing zo goed als gratis maakt. Uiteindelijk zijn er dus enkel verliezers, niet in het minst de belastingen en de tewerkstelling.”
Comeos kondigt de lancering aan van een ombudsdienst voor consumenten. De dienst zal bemiddelen wanneer een klant niet tevreden is over een product dat hij kocht bij één van de aangesloten ketens.
“Voor het eerst lanceren we een initiatief naar het grote publiek. We hebben als sectororganisatie nooit direct contact met de consument. Dat verandert nu. Let wel, die ombudsdienst wordt een autonome en zelfstandige instantie. In de eerste helft van 2017 moet ze operationeel worden.”
In september gaat MS Mode ook in België overkop. De modesector klaagt over een ‘rampzalige nazomer’, maar is het weer echt de enige boosdoener voor moderetailers?
“De modesector heeft het nog nooit zo moeilijk gehad. Het was inderdaad een rampjaar. Daar zijn verschillende redenen voor: de aanslagen, het weer dat toch een enorme rol speelt, en ook de toename van de concurrentie. Er komen steeds nieuwe spelers bij, en vaak zijn het grote kleppers. Dat is op zich niet slecht: pas je aan, is de boodschap!”
Nood aan visie
In oktober bleek de derde Sunday Shopday opnieuw een succes.
“Het werd een groter succes dan ik had verwacht. Onze leden waren erg tevreden: de cijfers van Worldline toonden een stijging met 20%. Bij elk project dat we lanceren, engageren we ons voor drie jaar, want na één jaar kun je geen conclusies trekken. Dit was het derde jaar, maar we gaan zeker door!”
Opnieuw ontstonden discussies over de soldenperiode: sommige mensen suggereren dat de solden beter wat later zouden beginnen, en minister Peeters wil de sperperiode afschaffen.
“Ach, wij vinden dat er aan die periode niets moet veranderen. De solden vinden tweemaal per jaar plaats, telkens op hetzelfde moment, en iedereen weet dat. We moeten dat behouden. Andere organisaties wilden zich blijkbaar profileren… De meeste van onze leden willen het behoud van de solden, en dus ook van de sperperiode, want anders krijg je een afzwakking. Het is nu niet het moment om hiermee bezig te zijn. Er zijn andere prioriteiten.”
Maar er zijn toch geen grenzen meer? De sperperiode geldt niet voor buitenlandse webshops.
“Dat klopt, en we moeten dus oppassen. Maar toch: vandaag verloopt nog altijd 90% van de verkopen in fashion in de fysieke winkel.”
In Brussel opent Docks Bruxsel, het eerste van drie geplande grote winkelcentra in en rond de hoofdstad.
“We vragen ons af of al de geplande winkelcentra rond Brussel nodig zijn. Het zijn gewoon teveel vierkante meters. Ik hoop dat ik me vergis, maar ik vrees van niet. Weet u, de tweede grote uitdaging voor onze sector, na de modernisering, is het verhaal van de steden en de periferie. De overheid stuurt hier tegenstrijdige boodschappen uit. Onze middelgrote steden lopen leeg, het wordt een catastrofe. Anderzijds komen er veel winkelcentra bij, en dat wordt aangemoedigd door onze overheid, die de vergunningen uitreikt.”
“We hebben nood aan visie in dit land, niet enkel op het winkellandschap maar op het landschap tout court. Er is nu wel die betonstop afgesproken, maar tegen 2040 valt er in Vlaanderen helemaal niks meer te betonneren. Er zou een diepgaande oefening moeten plaatsvinden: met ons, met de steden, met de mobiliteitsoperatoren. Ik ben niet tegen winkelcentra, wel tegen de afwezigheid van een beleid. We hebben nood aan een overheid die haar verantwoordelijkheid neemt inzake winkelvestigingen, die niet iedereen zomaar z’n zin laat doen.”
Sleutelmoment
In november zagen we dat Black Friday en Cyber Monday ook bij ons doorbraken. Sommige waarnemers voorspellen het einde van ‘onze’ soldenperiode, die nog slechts lokale folklore zou zijn.
“Ik denk dat we op dit vlak in 2016 een sleutelmoment hebben beleefd. De afgelopen drie jaar was het nog marginaal, maar nu hebben we echt een doorbraak meegemaakt. De cijfers van de deelnemende bedrijven waren zeer overtuigend, het was echt één lang koopjesweekend, van vrijdag tot en met maandag. Er zijn ook bedrijven die niet hebben meegedaan, en sommigen hebben al toegegeven dat ze het fenomeen onderschat hebben. Die zullen volgend jaar de trein niet opnieuw willen missen. Nu, er is geen garantie dat het blijft duren, per slot van rekening is Halloween ook wat uitgedoofd. Maar dit evenement is toch minder cultureel gebonden, het is echt een commercieel moment, dus ik geef het toch kansen.”
In december liet de overheid van zich spreken: het Vlaams Parlement reglementeerde de boekenprijs en Wallonië stelde een verbod in op plastic zakjes in de winkel.
“Ik ben zelf een fervente lezer, dus ik voel me wel aangesproken. Met de boekenprijs op zich kunnen we leven, maar we stellen ons toch enkele vragen. Ten eerste: wat gebeurt er met online? Dit is een reglementering uit de twintigste eeuw. Blockbusters kun je makkelijk in het buitenland kopen. Het is een terugkerend verschijnsel: onze fysieke winkels krijgen allerlei verplichtingen opgelegd, waar webshops aan ontsnappen. Denk bijvoorbeeld ook aan de terugnameplicht in elektro: wie gaat Amazon verplichten om oude toestellen terug te nemen?”
“En ten tweede, er is in ons land een stad waar niet enkel de Vlaamse gemeenschap bevoegd is: Brussel. En ook daar heeft men geen oplossing. Eigenlijk tart het elke verbeelding: er is gewoon geen overleg tussen de regio’s. Men doet maar wat, zonder de andere zijde aan te spreken om tot een oplossing te komen. Ik pleit niet voor een herfederalisering, maar wel voor samenwerking. Wij bedienen één markt, geen drie. De beslissing over de plastic zakjes is meer van hetzelfde: Wallonië gaat de ene richting uit, Brussel een andere, hoewel daar dezelfde partijen aan de macht zijn. En in Vlaanderen is het nog wat anders. Bovendien, wat de grond van de zaak betreft: volgens studies is de totale milieu-impact van papier groter dan die van plastic. Voor één pallet plastic zakjes heb je zeven paletten papieren zakjes… Dat onderzochten we al in 2003!”
Tot slot: uw verwachtingen en wensen voor 2017?
“Dat er eindelijk een doorbraak komt in de modernisering van onze manier van werken. Dat moet de grote prioriteit zijn.”
