De coronacrisis bewijst dat we volop in een mondiaal risicolandschap zitten. Toch mondt die complexiteit vooral uit in polarisering, waar bubbels vol zwart-witbeelden de ruimte voor nuance wegnemen. Maar ondertussen nadert het failliet van België.
Het tijdperk van zelfvernietiging?
Wie had ooit kunnen voorspellen dat een onbekend virus niet enkel massaal – en over de hele wereld – mensenlevens zou kosten maar ook dat van bedrijven? Door de extreem hoge onzekerheid, ongeziene complexiteit en onderlinge connectiviteit van onze geglobaliseerde wereld is het vandaag onmogelijk om risico’s op dezelfde manier te berekenen en te voorspellen als voorheen.
De coronacrisis gooit de waardeketen, die de laatste jaren al stevig is dooreengeschud, nog eens de dieperik in. In een geglobaliseerde waardeketen, waarin de productie al naar het buitenland was verlegd, is de afhankelijkheid nu pas ten volle gebleken. De klassieke industriële samenleving is definitief dood en we zijn het tijdperk van wereldwijde risico’s ingegaan. Vooral echter zitten we in een tijdperk waarin de mensheid het vermogen heeft bereikt om zichzelf te vernietigen.
Hoezeer Covid-19 ons ook heeft mogen verrassen, virologen voorspellen dergelijke pandemieën al jaren. Samen met de mondiale economische ontwikkelingen die ons alle geografische en natuurlijke grenzen doen overschrijden, worden ook de grenzen tussen mensen en natuur overschreden. De teloorgang van wilde ecosystemen, demografische ontwikkelingen en de opwarming van de aarde dragen allemaal bij aan de snelle verspreiding.
Het gevaar van de bubbel
In die complexe wereld dreigt ons wereldbeeld zich daarentegen opvallend te vereenvoudigen, opnieuw met het gevaar zichzelf te vernietigen. Al lang voor we onze fysieke persoonlijke bubbels moesten vormen, zaten we immers al in bubbels – de filterbubbels of informatieluchtbellen waar onder meer Google en Facebook ons in stoppen.
Om zoekopdrachten te personaliseren, selecteert Google zoekresultaten op basis ongeveer 50 zogenaamde signalen, zoals de geografische locatie, zoekgeschiedenis, algemene internetgeschiedenis en het sociale netwerk van elke gebruiker. Zo komen we in een filterbubbel terecht, die zichzelf steeds blijft voeden: we zijn eerder geneigd om te klikken op dingen waarmee we akkoord zijn en vrienden te hebben die onze meningen delen, waardoor de algoritmes ons steeds verder in dezelfde richting sturen.
Op die manier ontstaan echokamers en een polarisatie van online versterkte meningen, zeker als mensen ook al geïsoleerd worden in een fysieke bubbel. Het elimineert het kritisch denken en maakt het zeer moeilijk een objectieve kijk te krijgen. Versterkte meningen zijn weliswaar een teken van deze tijd, maar de drang naar populisme zorgt vandaag voor een ongekende catastrofe in de winkelstraten.
70% meer faillissementen
Ook in het coronadebat wordt lustig mee gepolariseerd, meestal met een commercieel of politiek motief. Een opbod van straffe uitspraken leidt echter vooral tot perceptievervaging en zeer kortzichtige beslissingen met grote gevolgen, terwijl men het zicht op het totaalplaatje dreigt te verliezen. Te hard steunend op de tunnelexpertise van specialisten en machinale rekenmodellen dreigt men immers eveneens afstand te doen van de controle. Om het onevenwicht recht te trekken, hebben we een ruimer beeld nodig op deze pandemie.
Voor de winkelstraten waren niet alleen de voorbije maanden een beproeving, al jaren hebben de handelssector en al haar onlosmakelijk verbonden toeleveranciers het zwaar. Wetende dat eind vorig jaar in Antwerpen al bijna 1 op de 10 winkels leeg stond, is het duidelijk dat de coronacrisis de klap op de vuurpijl is. Hoewel we een onderscheid moeten maken tussen retail binnen de bubbel (tuincentra, supermarkten, interieur en zo meer) en handelszaken buiten de bubbel, waar mode en horeca de grootste slachtoffers zijn, dreigt 1 winkelier op 5 volgens NSZ het einde van het jaar niet te halen.
Financiële experten van Graydon en Altares voorspellen dat er 70% meer bedrijven failliet zullen gaan. De Belgische sectoren waar het absolute aantal faillissementen het hardst zal stijgen, zijn de eet- en drinkgelegenheden en kleinhandel. Dit resulteert in een kaalslag in de werkgelegenheid, nota bene in een zeer kwetsbare groep. Horeca- en retailmedewerkers behoren immers niet tot de top van de looncategorieën.
De maatschappij wordt vol in de buik geraakt, temeer omdat deze sectoren werk bieden aan minstens een derde van de ruim 4,4 miljoen personen tellende werkende bevolking – nog zonder de toeleveranciers. De polarisatie, met een toenemende kloof tussen arm en rijk, zet zich zo ook in de maatschappij door. Danone verwacht bijvoorbeeld dat de middenklasse verdwijnt en deels zal opgaan in een groeiende groep mensen die zelfs op eten moet besparen.
10 miljard euro misgelopen
Ook in de bedrijfswereld stevenen we op een nog grotere machtsconcentratie af. Met het omvallen van heel wat bedrijven komen ‘koopjes’ op de markt waar de allerrijksten en -sterksten (denk maar aan de Big Six met Google, Amazon en niet te vergeten de Chinezen van Alibaba en Tencent) gretig op zullen springen. Onbewust duwen de beleidsmakers de lokale bedrijven nog meer de markt uit.
In de eerste jaarhelft is de Belgische overheid 10 miljard euro aan fiscale inkomsten misgelopen door de volledige lockdown. Als zelfs maar een miljard was uitgetrokken om degelijke ‘contact tracing’ te organiseren of in de gezondheidszorg te investeren, hadden we vandaag misschien niet het failliet van België moeten vrezen.
De staatsschuld stijgt naar onhoudbare niveaus, dixit de Nationale Bank, die ook even meegeeft dat we 200.000 extra werklozen krijgen. De overheid moet dus meer uitgeven, terwijl ze minder ontvangt. Alleen al dit jaar betekent het een stijging van onze schuldgraad naar 120%, wat na 2022 nog sterker dreigt te stijgen. De Nationale Bank noemt de situatie zelf onhoudbaar en waarschuwt dat het ergste nog moet komen. En dat is nog zonder een ‘worst-case scenario’, zoals de tweede lockdown waar we nu de facto inzitten.
Het is een moeilijk evenwicht: dagelijks sterven mensen, drie per dag. Daartegenover staan stervende bedrijven, die voor verschrikkelijke taferelen in de huiskamers zorgen. Laten we daarom niet polariseren maar met een open visie en diverse kennis nadenken over deze verschrikkelijke periode. De verleiding van snelle beslissingen en ongenuanceerde meningen mag en kan niet opwegen tegen onomkeerbare mokerslagen.