Grote retailketens hebben de straten van Antwerpen overgenomen, maar hier en daar overleven parels van historische handelszaken de storm. RetailDetail gaat op zoek naar de oudste én authentiekste winkels in de metropool.
Authenticiteit
In heel wat Europese winkelsteden lijken de winkelstraten steeds sterker op elkaar, met dezelfde grote internationale namen op de gevels. Nochtans vind je hier en daar ook nog lokale helden, parels van familiezaken die storm na storm hebben doorstaan. De authenticiteit en de “couleur locale” van zulke handelszaken, die al generaties meegaan, kan je niet nabootsen met hippe winkelconcepten en uitgekiend design. Ze geven kleur aan de winkelstad.
Op zoek naar de oudste winkels van Antwerpen ging RetailDetail te rade bij “Beroepsbelg” en Antwerps stadsgids Tanguy Ottomer, auteur van het boek “Winkelen in ’t stad van vroeger”. Hij lanceerde eerder al een project om bruine kroegen onder de aandacht te brengen en deed ook een oproep op Facebook rond Antwerpse winkels. “Daar komen de bekende namen naar voor: Bakkerij Goossens, het Modepaleis (Dries Van Noten), Ganterie Boon… Die winkels hebben alle stormen overleefd.”
Modebuurt
Een winkelstad is voortdurend in beweging. Wijken raken in verval of komen net weer op. “Toen Dries Van Noten zijn winkel in 1989 opende aan de kruising van de Kammenstraat en de Nationalestraat, verklaarde iedereen hem gek: wat ging hij daar zoeken? Nu is dat de modebuurt, maar toen was er niks in die wijk”.
Immers, nadat het Zuidstation – een prachtig station, gebouwd in 1903 – werd afgebroken in de jaren 1960, viel een belangrijke passantenstroom weg van bezoekers die met de trein arriveerden en door de Nationalestraat naar het stadscentrum wandelden. Handelaars verlieten de straat en ook het luxewarenhuis Vaxelaire-Claes ging dicht. “Toen was de wijk dood. De modestudenten hebben de buurt gered: dat begon met Louis, een winkel waar de Antwerpse Zes te vinden waren. Ze kwamen naar hier omdat het er betaalbaar was.”
De heropleving van de Kammenstraat volgde in de jaren 1990: jonge ondernemers konden er spotgoedkoop een pand huren of kopen. “Daarna kwamen de grote merken naar die hippe buurt, ze kochten iedereen uit en nu is het een plat-commerciële straat. Dat verschuift voortdurend in Antwerpen: nu zitten de leuke winkeltjes en bars in de Lange Koepoortstraat, met een beetje hetzelfde gevoel als de Kammenstraat toen.”
Heropleving
Er is veel gebeurd sinds Antwerpen Europese culturele hoofdstad werd in 1993. Ook de opening van Wijnegem Shopping had impact. De Meir werd heraangelegd, Grand Bazar Shopping opende, de meeste cinema’s verdwenen. Het winkelgedrag veranderde ingrijpend, het aanbod ook.
“Vroeger had je buurtjes: elke buurt had zijn bakker, slager, typische winkeltjes. Je moest een hele wandeling maken om je favoriete eten op je bord te krijgen: naar de vismijn voor vis, naar de groenteboer voor patatjes… maar dat is door de opkomst van de supermarkten sinds de jaren 1960 helemaal veranderd. De afgelopen jaren zie je wel een revival. Denk bijvoorbeeld aan de site van stadsbrouwerij De Koninck: daar vind je een goede slager, een goede bakker… Je betaalt iets meer, maar de kwaliteit is er ook.”
Investeerders
Dé winkelas van Antwerpen was vroeger de as Kloosterstraat – Hoogstraat, weet Ottomer. “In de negentiende eeuw, met de uitbreiding van Antwerpen, is die noord-zuid-as verschoven naar west-oost en is de Meir de winkelas geworden voor dagjesmensen, toeristen en Antwerpenaars. Mettertijd werden er winkelstraten bij gecreëerd. De Schuttershofstraat was oorspronkelijk geen winkelstraat, evenmin als de Lombardenvest en de Wilde Zee.” Die evoluties zijn mede te danken aan initiatieven van vastgoedinvesteerders.
“Zulke mensen heb je nodig, want de stad alleen kan zoiets niet trekken. De stad moet vooral zorgen dat de straten er goed bij liggen. Dat gaan ze nu doen met de Schuttershofstraat, het is al gedaan voor de Lange Koepoortstraat, en dat is goed voor de ondernemers. Kijk ook naar het nieuwe park op de gedempte zuiderdokken, die buurt gaat enorm opleven.”
Mooie interieurs
Er waren vroeger chique etablissementen op Kipdorp en Sint-Jacobsmarkt. “Je had een prachtige modewinkel, A la Vierge Noire, in de Sint-Jacobsstraat. Daar staat nu een modern universiteitsgebouw.”
Zijn er nog veel oude, authentieke winkels in Antwerpen? “Juwelier Ruys aan de Sint-Jorispoort is een van de mooiste zaken van de stad. Een art-nouveaupand, nog volledig intact, net zoals Ganterie Boon, de unieke handschoenenwinkel aan de Lombardenvest. De Gouden Ram, op de Suikerrui, dateert uit de jaren 1970 en heeft een heel cool interieur. Verso is ook een fenomenaal pand, dat was voordien de Deutsche Bank.”
Parapluwinkel Huis Cockx op de Groenplaats bestaat al sinds 1844. De winkel was eerst gevestigd in de Kammenstraat en verhuisde later naar de Groenplaats. Het interieur daar is niet echt authentiek meer en de zaak veranderde ook van eigenaars. Huis Verloo, gespecialiseerd in rookwaren en sterkedrank en in 2015 overgenomen door Davidoff, startte in 1893 en is nog steeds actief aan de Amerikalei. Juweliershuis Anthony aan de Mechelsesteenweg specialiseert zich al sinds 1822 in antieke juwelen en zilverwerk. Van rond 1885 dateert In ’t Zonneke aan de Sint Jorispoort, gespecialiseerd in deur- en meubelbeslag.
Stopzettingen
Het interieur van een voormalige tabakswinkel aan de Sint-Jorispoort – intussen gesloten – is nog intact. Juwelier Cambron aan de Paardenmarkt heeft een winkelpui- en inrichting die uit 1965-68 dateert en de eerste realisatie is van architect bOb Van Reeth. In ’t Boerke in de Hoogstraat is ook een oude winkel: gespecialiseerd in werkkledij sinds 1912. Juar was een winkeltje op het Astridplein, uit de jaren 1960: het interieur is gered en zit in de collectie van het MAS.
Jammer genoeg moesten heel wat historische en bekende zaken de afgelopen jaren de deuren sluiten. Denk maar aan huishoudartikelenwinkel Matthot Vanhoffelen (1882) in 2017, of De Kookwinkel (Soly) na 158 jaar, ook in 2017. Kantwinkel Galerie Petro Paulo Rubens uit 1870 sloot al in 2010. De Balans aan de Kaasrui, gespecialiseerd in schildersmateriaal, dateerde uit 1848 maar ging failliet in – alweer – 2017. Vandaag bevindt zich een gelijknamig restaurant op deze locatie. Sigarenwinkel Meinerthagen is er ook niet meer sinds 2020: die zaak dateerde uit 1887. En vorig jaar besloot Maison Tilquin, de bekende speciaalzaak voor bestek en tafelsierkunst, de winkel aan de Frankrijklei stop te zetten.
Dit is de eerste aflevering van de artikelreeks ‘Uniek & Authentiek’ waarin hoofdredacteur Stefan Van Rompaey van RetailDetail en internationaal retailexpert Erik Van Heuven in de retailgeschiedenis van Antwerpen duiken en belangrijkste spelers interviewen. Samen schreven ze het boek Future of Department Stores (Lannoo Campus, 2020) en de gelijknamige de artikelenreeks met Europese CEO’s en eigenaars van warenhuizen. Dit jaar zetten ze elke maand een oude en authentieke Antwerpse handelszaak in de kijker. Volgende maand: De Messenwinkel, wellicht de oudste nog bestaande winkel van de stad.
