2021 was woelig, met een marktleider in het defensief, een rondwarend inflatiespook en sociale conflicten. Maar het jaar bracht ook innovatie, met de opkomst van flitsbezorgers, onbemande winkels en abonnementsformules.
Koper of koopwaar?
Als een donderslag bij heldere hemel kwam in januari dat ongevraagde bod van de Canadese groep Couche-Tard op Carrefour. Topman Alexandre Bompard had al eerder aangekondigd dat hij een rol wilde spelen in de verdere consolidatie van de Europese foodretail, maar dit was niet wat hij in gedachten had. En de Franse regering al evenmin: die schoot meteen in een protectionistische kramp.
Waarnemers concludeerden dat er bij Carrefour nu wel degelijk een bordje ‘te koop’ in de etalage hangt. Aan de juiste prijs en de juiste partner, weliswaar. Bompard kondigde dan wel aan dat zijn bedrijf in het offensief zou gaan, maar geruchten over een huwelijk met Auchan werden snel de kop ingedrukt. Iedereen lijkt het er wel over eens dat de retailer strategisch op het goede spoor zit, maar de resultaten blijven wat achter. Dat geldt ook voor België.
Winstwaarschuwing
Eén ding is zeker: 2021 was niet het jaar van Colruyt Group. Na het marktaandeelverlies in 2020 kwam de marktleider verder onder druk te staan, vooral als gevolg van de prijzenslag met Albert Heijn, Aldi en Lidl. Door de strijd met de Nederlandse rivaal daalden de prijzen in Vlaanderen – maar ook de marges. Jef Colruyt moest een opvallende winstwaarschuwing geven en de halfjaarresultaten stelden ronduit teleur.
De analyses klonken hard: Colruyt dreigt het slachtoffer te worden van zijn eigen laagsteprijsgarantie en heeft ook te weinig ingezet op innovatie en e-commerce. Met name Ahold Delhaize komt als voorlopige winnaar uit de strijd (als straks bol.com naar de beurs trekt, wordt het daar wellicht al meer waard dan Colruyt Group). De toenemende inflatie en de verdere expansie van de Nederlandse concurrenten bemoeilijken de situatie nog. De kans dat 2022 een grand cru wordt voor de marktleider, is nihil.
Bekroonde Eco-Score
Daardoor kwam ook de positie van Jef Colruyt ter discussie: de topman bereikt de pensioengerechtigde leeftijd maar schept nog geen duidelijkheid over zijn opvolging. Dat ex-Delhaize– en Walmart-manager Dirk Van den Berghe de raad van bestuur komt versterken, werd dan weer wel positief onthaald.
Nochtans kon de retailer uitpakken met heel wat mooie initiatieven. De introductie van de Eco-Score was een sterke zet, die later ook terecht bekroond werd met de Mercuriusprijs. Intussen staat dat label op steeds meer verpakkingen en volgen ook collega-retailers als Carrefour en Lidl. Er was de opening van een volautomatische gemakswinkel in Gent en een test met afhaalpunten voor verse maaltijden. Er waren opgemerkte participaties en overnames, zoals het duurzame waterbedrijf Robinetto en de Belgische fitnessketen JIMS – al riep die acquisitie veel vragen op. Ook de bouw van een eigen mosselkwekerij voor de kust van Nieuwpoort ging van start.
Harde gesprekken
Het inflatiespook bleek een rode draad in het foodretailjaar 2021. Zowat alle grote multinationals kondigden ruim vooraf aan dat ze geen andere optie hadden dan de prijzen gevoelig te verhogen, om de gestegen kosten voor grondstoffen, energie en transport te compenseren. Retailers reageren afwijzend en zien zich verplicht de koopkracht van de consument ter harte te nemen. Het wordt uitkijken naar de échte prijsbewegingen, vanaf januari.
In elk geval stijgt de nervositeit en leiden de moeilijke jaargesprekken tot openlijke conflicten. In België verdwenen producten van Nutella en Mondelez uit de rekken in de Colruytwinkels. In Duitsland gaat marktleider Edeka de confrontatie aan met onder andere PepsiCo en L’Oréal. Al kreeg de retailer op zijn beurt het deksel op de neus, toen toiletpapierfabrikant Essity de leveringen zelf stopzette.
Harde negotiaties dus, die nog niet achter de rug zijn. De rol van internationale retailallianties in dat verband kwam in de actualiteit naar aanleiding van een Franse rechtszaak tegen Intermarché wegens mogelijk machtsmisbruik, en door de implosie van retailalliantie Agecore, waar de twee grootste leden opstapten. Maar ook opvolger Epic Partners werd al meteen beschuldigd van “gijzelingspraktijken”.
Race naar de voordeur
De foodretailmarkt raakt steeds meer gefragmenteerd – logisch in een diverse samenleving met uiteenlopende noden. De opkomst van wat wij graag de “mee-eters” noemen, knaagt beetje bij beetje aan het maagaandeel van de dominante supermarkt: maaltijdboxen, flitsbezorgers, ghost kitchens en vernieuwende pure players zoals het Tsjechische Rohlik dat aan een Europese opmars bezig is.
Investeerders zien dat wel zitten: flitsbezorgdienst Gorillas – die van start ging in België – haalde zo maar even een miljard op, zijn collega Flink 750 miljoen. In dollar, maar toch. Carrefour kocht quick commerce-startup Cajoo. En iedereen wil partnerships met fietskoeriers Deliveroo, Uber Eats en Takeaway.com. De race naar de voordeur is de nieuwe prijzenslag.
We zagen de start van de eerste Belgische 100% onlinesupermarkt, al blijft de actieradius van Hopr voorlopig beperkt tot Hasselt en omgeving. De eigenlijke ambitie van oprichter Stijn Martens is echter het uitbouwen van een food-marktplaats. Iedereen moet nu beseffen dat bezorgen de winnende formule is voor e-commerce in food: zelfs in Frankrijk, het land van de Drive, is bezorgen nu al groter dan afhalen. In België lijkt voorlopig enkel Albert Heijn op dat vlak écht op het gaspedaal te duwen.
De Nederlanders…
Dat brengt ons bij één van de mijlpalen van het jaar: de tiende verjaardag van Albert Heijn in België. We vierden hem uitgebreid: een dubbelinterview met Marit van Egmond en Raf Van den Heuvel, een gesprek met de eerste franchisenemer van de retailer ook – die intussen vier winkels heeft. En met meningen van experten, die verwachten dat de taalbarrière eraan moet. Maar daarvoor lijkt het nog te vroeg.
In elk geval hield Albert Heijn de druk hoog, met een volgehouden expansieplan, een sterke uitbreiding van de bezorggebieden voor online boodschappen aan huis, opgemerkte stuntpromoties en als klap op de vuurpijl de opening van een indrukwekkende AH XL in Mechelen.
Ook Jumbo liet zich niet onbetuigd: tien winkels openen, zoals gepland, lukte nét niet – het werden er acht, waaronder alweer vier voormalige Alvo-winkels, de eerste Belgische vestigingen in franchise en ook een eerste Belgische Jumbo City stadswinkel. De retailer deed bovendien een gooi naar het woord van het jaar: de kletskassa, de rustige check-out waar medewerkers nog de tijd nemen voor een praatje, komt ook naar België in de strijd tegen eenzaamheid.
Wie voorlopig niet naar België komt is Picnic: de Nederlandse pure player breidt wél uit in Duitsland en ging van start in het noorden van Frankrijk.
…en de Russen
Debacle van het jaar: de hoge verwachtingen rond de komst van de Siberische prijsvechter Mere werden niet ingelost. De retailer beloofde het gat aan de onderkant van de markt in te vullen met spotgoedkope restpartijen, horecaverpakkingen en importproducten, bleek uit een exclusief bezoek van RetailDetail aan een filiaal in Spanje.
In België kondigde het geheimzinnige bedrijf drie locaties aan: Opwijk, Couvin en Flémalle… maar het bleef bij vage beloftes. De winkels staan nog altijd te wachten op producten en medewerkers. Dat is geen unicum: ook in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk loopt de expansie van de ‘échte’ harddiscounter vertraging op. Reden? Er zijn haast geen overstocks doordat de pandemie de bevoorradingsketens verstoort en de arbeidsmarkt is (te) krap. Slechte timing.
Autonoom en automatisch
Trend van het jaar: elke retailer wil zijn onbemande winkel. Geïnspireerd door Amazon uiteraard, dat momenteel een vrij indrukwekkend offensief voert in Londen – met intussen al vijftien van die automatische Amazon Fresh-gemakswinkels in minder dan een jaar. Daarop kondigden een heleboel collega’s gelijkaardige initiatieven aan: Tesco, Rewe en Netto werken daarvoor samen met technologieleverancier Trigo. Net als Aldi, dat volgend jaar zo’n concept opent in Utrecht.
De technologie wordt betaalbaar. We zien nu een opmars in heel Europa, een evolutie die gradueel zal verlopen volgens een recente studie. Dus kon ook Carrefour niet achterblijven: die in eigen huis ontwikkelde contactloze winkel in Parijs doet het zonder app en zonder poortjes. Ook Colruyt Group geeft er een eigen draai aan: de onbemande Okay Direct winkel kan u zelf uittesten in het centrum van Gent. Foodmaker en Albert Heijn zien dan weer potentieel voor onbemande kantoorwinkels en slimme koelkasten.
Slim abonnement
En nog zo’n trend – eveneens geïnspireerd op Amazon – is de opkomst van abonnementsformules. Het succes van het Prime-ecosysteem zet collega-retailers aan het denken: Monoprix biedt klanten korting en gratis levering met de dienst Monopflix, in ruil voor een maandelijkse, halfjaarlijkse of jaarlijkse bijdrage. Een gelijkaardig mechanisme test ook Carrefour in Frankrijk. In Nederland test Jumbo dan weer een bezorgabonnement met de naam ‘Bezorgeloos’ terwijl Albert Heijn het probeert met het ‘omnichannelabonnement’ Mijn Albert Heijn Premium: voor 12 euro per jaar krijgen klanten allerlei kortingen en voordelen.
Met een interessante variatie op dat thema kwam Delhaize: via het ‘Healthy Membership Program’ kunnen medewerkers van deelnemende bedrijven genieten van 20% korting op producten met Nutri-Score A en B in alle Delhaize-winkels in België – met een maximum van 60 euro korting per maand. Een slim extralegaal voordeel, vrijgesteld van belastingen en sociale zekerheidsbijdragen. Delhaize deed wel meer slimme dingen, zoals een franchisepartnership afsluiten voor het uitbaten van Foodmaker-restaurants en het verkopen van warme afhaalmaaltijden met startup Tastyoo.
Spontane stakingsacties
2021 was in vele opzichten een jaar van onrust en conflict. Retailers – en hun toeleveranciers – zien zich genoodzaakt de efficiëntie van hun operaties te verhogen: de marges staan immers onder druk en de omzetten normaliseerden weer na een sterke groei tijdens de lockdowns. Tegelijk zitten veel medewerkers op hun tandvlees na twee slopende jaren in de frontlinie. De vierde golf verergerde de situatie op de werkvloer nog.
Eén en ander leidde tot een reeks stakingsacties in verschillende distributiecentra en winkels. Groot was de impact van een staking in Nijvel, waar Carrefour-onderaannemer Kuehne+Nagel het dc definitief wil sluiten. Lege winkelrekken waren het gevolg. Woedende franchisenemers eisten compensatie, op het hoofdkantoor in Evere bleef het ongemakkelijk stil.
Ook bij Lidl was de onrust groot: in oktober bleven zelfs meer dan honderd winkels verschillende dagen dicht en ook in de aanloop naar de feestdagen bleef het erg onrustig. Vervolgens was het de beurt aan Aldi, waar spontane stakingsacties uitbraken in de Waalse winkels. Werkdruk was ook de belangrijkste oorzaak van een conflict bij Carrefour-franchisenemer Groupe Mestdagh. Tenslotte waren er ook acties bij Makro, Albert Heijn en Delhaize. De vraag blijft in hoeverre die acties ook duurzame – dus lang houdbare – akkoorden hebben opgeleverd.
De kristallen bol
Voor de foodtrends op de langere termijn kunnen we u verwijzen naar het nieuwste RetailDetail-boek: The Future of Food – Een nieuw recept voor de voedingssector van Jorg Snoeck en Stefan Van Rompaey kreeg de zegen van grote namen uit de Europese FMCG-wereld en is intussen al aan zijn tweede druk toe. Aanbevolen leesvoer voor de kerstdagen.
Of we ons tot slot aan enkele voorspellingen zullen wagen? Over de vijfde, zesde en zevende golf spreken we ons niet uit. Maar ook 2022 wordt woelig, dat is nu al zeker. Alvast januari dreigt op vele vlakken een bewogen maand te worden. Na de zo belangrijke eindejaarsverkopen staan er immers twéé topprioriteiten op de agenda.
Ten eerste, de onvermijdelijke prijsverhogingen en hoe/waar die zich het eerst zullen manifesteren. Dat wordt mogelijk het startschot voor een ongeziene prijs-, promotie- en vooral perceptieoorlog die niet zo gauw zal gaan liggen. Ten tweede: bij verschillende retailers staan volgens onze informatie alweer kleine en wat grotere interne reorganisaties op de planning, die – ook al onvermijdelijk – opnieuw tot sociale onrust zullen leiden. Het zal de aanhoudende war for talent ook al niet vergemakkelijken. We blijven het voor u volgen. In afwachting: fijne feesten en een wonderlijk 2022 toegewenst!
